Ένα καταπληκτικό «παλιομοδίτικο» κέικ!
Βώτυρος. Είχα καιρό να την ακούσω έτσι τη λέξη βούτυρο. Σύμπτωση ότι σχετικά πρόσφατα διαβάσει μια ερμηνεία από τον Μενέλαο Παρλαμά (σημαντικό κρητικό φιλόλογο και άνθρωπο των γραμμάτων στο Ηράκλειο του περασμένου αιώνα) στο βιβλίο του «Από τη ζωή των λέξεων»; Μπορεί.
Υποστηρίζει ο διακεκριμένος φιλόλογος ότι την απάντηση στην απορία του για την προέλευση της ονομασίας δύο πολύ γνωστών τοπωνυμίων της Κρήτης, του Βώσακου Μυλοποτάμου στο νομό Ρεθύμνης και του Βώτομου στο Ζαρό του νομού Ηρακλείου την πήρε από μια νοικοκυρά που του πρότεινε να φάει δυο αυγά τηγανισμένα σε βώτυρο.
Η λέξη που χρησιμοποιείται ακόμη από τους ηλικιωμένους κρητικούς για το βούτυρο. Η πρόταση της νοικοκυράς τον οδήγησε συνειρμικά σε κάποια συμπεράσματα. Λέει λοιπόν:
«Οι Δωριείς προτιμούσαν το ω στη θέση του ου: «μώσα» αντί «μούσα» , «κώρος» αντί «κούρος»… Εμείς ο κρητικοί είμαστε απόγονοι των Δωριέων. Άρα το «βώτυρος» είναι για μας το γνήσιο και το …αριστοκρατικό».
Και καταλήγει αφού ερμηνεύει πλήρως τα ονόματα των δύο τοπωνυμίων (δείτε παρατηρήσεις):
«Βώτυρος, Βώσακος, Βώτομος. Φωνές αρχαιοπρεπείς και μυστικές της μεγάλης Δωρικής Μάνας»
Όταν λοιπόν την άκουσα από την ηλικιωμένη κυρία που με κέρασε το σημερινό κέικ πριν από λίγο καιρό στήθηκε αμέσως στο μυαλό μου ετούτη η ανάρτηση. Σκεπασμένο στο παλιομοδίτικο ομορφοστολισμένο τραπέζι της, σε προκαλούσε όχι μόνο να το φας μας και να το φωτογραφίσεις… Έλα σου όμως που στις πιο ακατάλληλες στιγμές το κινητό δεν είναι αρκετά φορτισμένο για φωτογράφιση!
Η συνταγή βέβαια εζητήθη και εδόθη, ως πίτα βουτύρου. Πίτες έλεγαν τα κέικ (και αργότερα κεκ). Ένα πακέτο βώτυρο καλό, 4 αυγά, ξύσμα και χυμό ενός λεμονιού, ζάχαρη 1- 1,5 φλυτζάνα, και αλεύρι όσο σηκώσει (!!!), μα να γίνει λίγο πιο πυκνό από τα άλλα κέικ. Και λίγο μπέκι ή σόδα. Φλυτζάνα έλεγε η συνταγή και για το βούτυρο, αλλά συμπληρώθηκε με την επισήμανση: «εδά (τώρα) δε το μετρώ γιατί βάνω ένα πακέτο ολόκληρο». «Άμα κρυώσει διαλύεις σε χυμό μισού λεμονιού (1-2 κουταλιές) αχνοζάχαρη και το στολίζεις». Ελάχιστα υλικά, αλλά το μυστικό είναι αλλού! Στο ψήσιμο όπως θα δείτε παρακάτω.
Η δοκιμή έγινε προχθές, με φρέσκα λεμόνια που μου έδωσε η μάνα μου, πεσκέσι από την αδελφή της. Κρίμα δεν ήταν να πάει χαμένο, φρέσκια αράντιστη φλούδα; Κι επειδή ούτως ή άλλως τα κέικ με λεμόνι είναι από τα αγαπημένα μας παρόλο που συνηθίζω το κέικ λεμονιού με ελαιόλαδο, αυτή τη φορά είπα να δοκιμάσω το βουτύρου.
Οι δοκιμαστές ενθουσιάστηκαν: «καταπληκτικό, διαφορετικό», «αυτά τα κέικ μ’ αρέσουν! Τέλειο!» και ο μικρός μου δοκιμαστής που τον ρώτησα αν το βρίσκει ωραίο για να το βάλω στο site, με την πρώτη δαγκωνιά είπε «να το βάλεις, να το βάλεις!»
Είναι πραγματικά διαφορετική η υφή του. Χωρίς να είναι σκληρό, είναι συμπαγές. Αρωματικό από το λεμόνι και το βούτυρο χωρίς άλλα φτιασίδια.
Αλλά ας το δούμε πιο αναλυτικά και με μετρημένο το αλεύρι!
Υλικά
1 πακέτο βούτυρο των 250gr
250gr ζάχαρη
4 αυγά
Χυμό και ξύσμα ενός λεμονιού (30ml βγήκε ο χυμός του δικού μου)
250gr αλεύρι
1,5 κουταλάκι του γλυκού μπέικιν
(Δική μου προσθήκη, μια τσιμπιά αλάτι επειδή συνήθως το χρειάζονται τα απλά κέικ αν δεν βάλουμε αλεύρι που φουσκώνει μόνο του το οποίο περιέχει ήδη αλάτι).
Για την επικάλυψη:
Χυμό μισού λεμονιού και ζάχαρη άχνη αρκετή ώστε να γίνει ένα πυκνό γλάσο (μου πήρε περίπου μια κούπα των 250ml αχνοζάχαρη για χυμό λίγο παραπάνω από μια κουταλιά της σούπας).
Επί το έργον
Βγάζουμε το βούτυρο για λίγη ώρα από το ψυγείο, να μαλακώσει αλλά να μη ρευστοποιηθεί. Τον βάζουμε σε μπολ ανάμειξης με τη ζάχαρη και τα χτυπούμε με το μίξερ του χεριού να αφρατέψουν. Ανάβουμε το φούρνο στους 140 βαθμούς (εδώ είναι η ουσιαστική διαφορά!). Προσθέτουμε ένα ένα τα αυγά και χτυπάμε να ενσωματωθούν. Προσθέτουμε και το ξύσμα με το χυμό λεμονιού, τα ανακατεύουμε κι αυτά και τέλος κοσκινίζουμε πάνω από το μείγμα το αλεύρι στο οποίο έχουμε προσθέσει το μπέικιν και το αλάτι.
Συνεχίζουμε το χτύπημα 2-3 λεπτά να γίνει απαλό και αφράτο το μείγμα και το αδειάζουμε σε φόρμα 30Χ11 ή σε ανάλογη στρογγυλή. Αν δεν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε χαρτί ψησίματος (συνήθως αυτό κάνω εγώ), βουτυρώνουμε και αλευρώνουμε τη φόρμα.
Ψήνουμε για 90-95 λεπτά (ναι, καλά διαβάσατε, 1,5 ώρα θέλει περίπου, άλλωστε η θερμοκρασία είναι 140 βαθμοί) στον προθερμασμένο φούρνο μας, στη μεσαία σχάρα, σε αντιστάσεις. Όταν κρυώσει, φτιάχνουμε το γλάσο και το περιχύνουμε.
Παρατηρήσεις
1)Το κέικ διατηρήθηκε άριστα σκεπασμένο με διαφανή μεμβράνη εκτός ψυγείου για 2-3 μέρες.
2)Εκτός από τη θερμοκρασία, η υπόλοιπη διαδικασία στο ψήσιμο δεν αλλάζει από εκείνη των άλλων κέικ: δεν ανοίγουμε το φούρνο πριν περάσει 1 ώρα ( αναλογικά με τα 45 λεπτά των υπολοίπων), δοκιμάζουμε με το μαχαίρι αν είναι έτοιμο κλπ…
3)Καλό βούτυρο στην Κρήτη θεωρούσαν το στακοβούτυρο. Το έχω αναφέρει στο ρεβανί με ινδοκάρυδο, όπου επίσης χρησιμοποιώ πλέον άλλα βούτυρα. Επειδή η χρήση του σε κέικ έχει σχεδόν εγκαταλειφτεί και μάλιστα σε τέτοιες ποσότητες, το αντικατέστησα με καλό βούτυρο αγελάδας. Εξάλλου με τέτοιο το είχε φτιάξει και η κυρία που μου έδωσε τη συνταγή. Πάντως σε επόμενη παρασκευή θα αντικαταστήσω 1-2 κουταλιές με στακοβούτυρο.
4)Επειδή ίσως φανεί δαπανηρή η χρήση του φούρνου 1,5 ώρα μόνο για ένα κέικ (παρόλο που είναι χαμηλότερη η θερμοκρασία, άρα δεν έχει σημαντική διαφορά από τα υπόλοιπα), καλό είναι να κάνουμε 2 δόσεις . Τα κέικ και διατηρούνται στο ψυγείο και καταψύχονται.
5) Η αναφορά στη λέξη βρίσκεται στο βιβλίο του Μενέλαου Παρλαμά “Από τη ζωή των λέξεων”, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα,1988, στο κείμενο «Δωρικοί Ψίθυροι», σελ. 19-21. Η λέξη «Βώσακος» κατά τον Μ. Παρλαμά είναι σύνθετη με πρώτο συνθετικό τη λέξη «βους» και δεύτερο τη λέξη «σακός» («σηκός» στην αττική διάλεκτο) που θα πει μάντρα, άρα σημαίνει «μάντρα των βοδιών». Η λέξη «Βώτομος» είναι σύνθετη από τα «βους» και «τέμνω» και είναι η δωρική γραφή του «βούτομον» που σημαίνει «φυτάριον παραπλήσιον καλάμω όπερ εσθίουσιν βόες», περιγραφή που ταιριάζει με το Βώτομο του Ζαρού.
Καλή εβδομάδα σε όλους μας!
Βαγγελιώ Κασσαπάκη
Η Βαγγελιώ, δημιουργός, υπεύθυνη για το βασικό περιεχόμενο και "ψυχή" του site, είναι μαθηματικός, πτυχιούχος της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ε.Α.Π. (Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό) με σεμινάρια και επιμορφώσεις στην "Κρητική Διατροφή" και καταρτισμένη στο πρόγραμμα "Γαστρονομικός Τουρισμός και Διεθνής Γαστρονομία" του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Μαγείρισσα με μεράκι και περιέργεια για τα παλιά και τα καινούρια εδέσματα, τα παλιά και τα καινούρια προϊόντα και υλικά που παράγει η Κρήτη αλλά και όλος ο κόσμος. Κυρίως και πάνω από όλα όπως λέει η ίδια, μητέρα και γιαγιά υπέροχων παιδιών και εγγονιών που ευτυχώς έχουν μάθει να εκτιμούν την καλή κουζίνα και τις σωστές πρώτες ύλες!
