Χυλόφτα με γάλα: ένα φρέσκο κρητικό ζυμαρικό για όλες τις ώρες

Ένα φρέσκο ζυμαρικό, από τα πιο παραδοσιακά της Κρήτης, θεωρώ ότι είναι ό,τι πρέπει γι αυτούς που θέλουν να τηρήσουν το εκκλησιαστικό τυπικό.  Η εκτέλεση της συνταγής έγινε πριν από ενάμιση μήνα, για την λεχώνα της οικογένειας γιατί η χυλόφτα είναι –ανάμεσα στα άλλα- το φαγητό για τις λεχώνες.

Μακαρονού ή Τυρινή λέγεται η τελευταία εβδομάδα του Τριωδίου γιατί τυπικά έχει σταματήσει η κατανάλωση του κρέατος ενώ συνεχίζεται η κατανάλωση γαλακτοκομικών και αυγών. Έτσι αυτές τις μέρες τα μακαρόνια, οι τυρόπιτες-μυζηθρόπιτες και γενικά τα γαλακτοκομικά παντός είδους έχουν την τιμητική τους, και ήρθε η ώρα και αυτής τησ συνταγής παρόλο που την φτιάχνουμε όλο το χρόνο!

Ελαφρύ, γλυκό, πλούσιο σε ασβέστιο, φυτικές ίνες και πρωτεΐνες, σωστό στα λιπαρά του,  κρύβει τη φροντίδα της κρητικιάς γιαγιάς για τη θηλάζουσα κόρη ή νύφη. Το έφτιαξα για τη νύφη μου, μια και μοναδική φορά αφού δεν είναι κοντά μου, μου το έφτιαχνε η μάνα μου μετά τις γέννες μου, το έφτιαξε και γι αυτήν η μάνα της κι έτσι πάει πολύ προς τα πίσω η ιστορία… Το γάλα και το μέλι που συνήθως γλυκαίνει τη χυλόφτα θεωρείται  ότι ευνοούν την παραγωγή του γάλακτος στις λεχώνες.

Η ανάρτηση είχε αναβληθεί γιατί υπήρχαν άλλες πιο επείγουσες (χριστουγεννιάτικες , του διαγωνισμού κλπ) που προηγήθηκαν. Αφού καθυστέρησε που καθυστέρησε, την κράτησα γι αυτήν την εβδομάδα γιατί μπορεί να είναι φαγητό λοχείας αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν το έφτιαχναν ως δυναμωτικό και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Για ανάρρωση, για ελαφρύ δείπνο, για πρωινό ζεστό, χειμωνιάτικο. Δεν περιέχει τηγανισμένα κομματάκια όπως το μαγκίρι και είναι πιο κατάλληλο για τους αδύναμους…

Τώρα που γίνεται πολύς λόγος για ελληνικό πρωινό νομίζω ότι θα μπορούσε να αποτελέσει μια εξαιρετική πρόταση τόσο στην γλυκιά όσο και στην άγλυκη εκδοχή. Αφήστε που τα παιδάκια το απολαμβάνουν μερικές φορές καλύτερα κι από τα δημητριακά.

Όπως στα περισσότερα κρητικά ζυμαρικά η ζύμη της χυλόφτας είναι απλή. Ούτε αυγά, ούτε σιμιγδάλι. Σκέτο σταρένιο αλεύρι, νερό κι αλάτι. Άντε και 1-2 κουταλιές λαδάκι. Είναι από εκείνα τα φαγάκια που η αξία τους είναι  ο κόπος , η φροντίδα και η αγάπη της μαγείρισσας.  Όχι το κόστος τους. Φροντίδας πιάτο. Γιατί παίρνοντας το άδειο πιάτο από τη λεχώνα, από τον ηλικιωμένο, από το παιδάκι που το απόλαυσε, πάντα κλείνει με την ευχή «το φαες; καλό να σου κάμει!».

Τι φράση κι αυτή! «Καλό να σου κάμει…» Στην τελευταία κουταλιά από το βραστάρι, τη σουπίτσα, το γιατρικό! «Καλό να σου κάμει…». Μέσα από την καρδιά αυτού που τη λέει. Έτσι την έχω στ’ αυτιά μου από τις γιαγιάδες και τη μάνα μου. Έτσι τη λέω στα παιδιά  και τα εγγονάκια μου, σ’ όποιον άρρωστο πρέπει να περιποιηθώ!

UPDATE 16-1-2021. Πληροφορίες από την Κύπρια φίλη μου Αργυρή Τσίγκη:

Έτσι ακριβώς το φτιαχνουμε και στην Κύπρο. Το λεμε γαλότριν, ή τρίγαλα σε κάποιες περιοχές. Τρίν με γάλα και κανέλλα. Έτσι το εφτιαχνε και η γιαγιά μου με τον πλάστη (μαρτάτζιν). Υπάρχει καί έτοιμο μακαρόνι με την ονομασία τριν στο εμπόριο. Στην Κύπρο είναι έθιμο της Αναλήψεως οι οικοκυρές να φτιάχνουν γαλότριν με ζυμωτό ή αγοραστό ζυμαρικό. Επίσης παλαιότερα οι βοσκοί δεν εφτιαχναν χαλλούμια την γιορτη της Αναλήψεως, αλλά δώριζαν το γάλα σε συγγενείς και γείτονες να φτιάξουν γαλότρι. Να μην ξεχνούμε ότι παλαιότερα δεν υπήρχαν ψυγεία για να διατηρείται το γάλα. Έπρέπε να καταναλωθει νωπό. Ξέρω ότι τριν σημαίνει μικρό κομματάκι, εξ´ ου και στην Κύπρον λέμε τρίμμα το τριμμένο χαλλούμι. Ρώτησα μια φίλη μου εκπαιδευτικο και μου είπε ότι η λέξη τριν προέρχεται απο την αρχαία ελληνική λέξη ´ιτριον (Χατζηιωάννου). Κατα τον Καραποτόσογλου προέρχεται από το αραβικο itriya. Ειναι ζυμαρικο που κόβεται σε πολύ λεπτά κομματάκια και βράζεται με μέλι και γάλα. Γαλότριν ή τρίγαλα είναι μικρά κομματάκια ζυμαρικού με γάλα. . Η Κύπρος έκαμε κάτω από τους Ενετούς, ίσως να είναι κοινό έθιμο.