Vegan/vegetarian

Κρητικά κόλλυβα

Κρητικά κόλλυβα

 

 Τα κόλλυβα είναι μέρος της θρησκευτικής τελετουργίας της εκκλησίας μας και παρασκευάζονται στα μνημόσυνα των νεκρών μας αλλά και τα Ψυχοσάββατα.Ψυχοσάββατα  είναι τα Σάββατα πριν τις Κυριακές της Αποκριάς (και της Κρεατινής και της Τυρινής) , της Α΄ των Νηστειών της Μεγάλης Σαρακοστής και πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.

Κρητικά κόλλυβα

Μάλιστα για το τελευταίο, λέγανε ότι όποιος δεν έχει στάρι, να ζητιανέψει ή να πάει σ’ αλώνι να μαζέψει έστω δυο σπυριά και να φτιάξει κόλλυβα, γιατί έπρεπε οπωσδήποτε να μνημονέψει τους νεκρούς του. Εμείς εδώ τα φτιάχνουμε τις Παρασκευές πριν από τα Ψυχοσάββατα, τις Παρασκευές «των ψυχών» ή τω ψυχώ (στην κρητική γλώσσα). Αυτές οι Παρασκευές είναι μέρες νηστείας. Ακόμη και το λάδι νηστεύεται ιδίως από όσους έχουν πρόσφατο πένθος.

Κρητικά κόλλυβα

Έτσι αυτές τις Παρασκευές των ψυχών, στις εκκλησιές μας γίνεται “παρέλαση” από μικρά δισκάκια, πιατέλες και μπολ με κόλλυβα, συνήθως φτιαγμένα στα σπίτια. Και χαρτάκια με ονόματα αγαπημένων νεκρών. Πολλούς τους θυμόμαστε μόνο εκείνη την ημέρα τώρα που το σκέφτομαι. Θυμάμαι τη γιαγιά μου κάποια φορά να γράφει στο χαρτάκι της ένα άγνωστο για μένα όνομα. Κι όταν τη ρώτησα ποια είναι αυτή, μου είπε για μια αδελφή που είχε χάσει πολύ μικρή σε χρόνια δύσκολα που ο κόσμος πέθαινε από αρρώστιες που σήμερα θεωρούνται πιο απλές από γρίππη. Καλά καλά ούτε αυτή δεν τη θυμόταν αλλά τη μνημόνευε τις μέρες αυτές!

Είναι καμάρι για μια νοικοκυρά να ζητούν από τα δικά της κόλλυβα. Η μάνα μου το θεωρεί μεγάλη της τιμής που δεν προλαβαίνει καλά καλά να βγει από την εκκλησία και έχει αδειάσει το δισκάκι της. Πολλοί μάλιστα την περιμένουν απ’ έξω επί τούτου…

Κρητικά κόλλυβα

Οι συμβολισμοί των κολλύβων είναι πολλοί. Ο κυριότερος μάλλον είναι αυτός που αναφέρεται στην Α΄ επιστολή προς Κορινθίους του Αποστόλου Παύλου (κεφ.14) όπου αναφέρεται ότι όπως ο σπόρος που θάβεται στη γη, αποσυντίθεται αλλά εν τέλει φυτρώνει και ανανεώνεται έτσι και ο νεκρός θα αναστηθεί:

37 καὶ ὃ σπείρεις, οὐ τὸ σῶμα τὸ γενησόμενον σπείρεις, ἀλλὰ γυμνὸν κόκκον, εἰ τύχοι σίτου ἤ τινος τῶν λοιπῶν· […] 42 οὕτω καὶ ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν, σπείρεται ἐν φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσίᾳ·

Κρητικά κόλλυβα

Η χριστιανική παράδοση λέει ότι καθιερώθηκαν επί Ιουλιανού του Παραβάτη. Ο Ιουλιανός είχε απαγορεύσει την νηστεία και απέσυρε από την αγορά τα νηστίσιμα τρόφιμα. Τότε ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων εμφανίστηκε σε όνειρο του Πατριάρχη Ευδόξιου και του είπε να συμβουλέψει τους χριστιανούς να τραφούν με στάρι και μέλι για να μη πεινάσουν. Αυτά περιγράφονται πολύ γλαφυρά από τον κοσμοκαλόγερο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη στο κείμενο «Άγια και Πεθαμένα» που θα βρείτε εδώ

Κρητικά κόλλυβα

Παρ’ όλα αυτά τα κόλλυβα αναφέρονται και σαν εξέλιξη της αρχαιοελληνικής πανσπερμίας, ενός χυλού που παρασκευαζόταν από πολλά όσπρια και δημητριακά προσφερόταν στα Ανθεστήρια που ήταν γιορτή αφιερωμένη και στους νεκρούς. Όμως,το παρασκεύασμα αυτό δεν το κατανάλωναν γιατί προοριζόταν για τους νεκρούς. Εικάζεται ότι η ονομασία “σπερνά” συνδέεται με την προέλευση των κολλύβων από την πανσπερμία.  Ακόμη κι αν τα κόλλυβα σήμερα παρασκευάζονται αποκλειστικά από στάρι, είναι τελικά θαυμαστός ο τρόπος που πολλές τελετές και έθιμα της αρχαιότητας ενσωματώθηκαν στον χριστιανικό τρόπο ζωής! Ακόμη είναι θαυμαστό και στις δύο περιπτώσεις, το γεγονός πως σε περιόδους γιορτής και χαράς δεν ξεχνιούνται οι νεκροί και μνημονεύονται.

Κρητικά κόλλυβα

 Στην Κρήτη ακόμη και η παρασκευή των κολλύβων έχει το τελετουργικό της. Η μάνα μου όταν τα σουρώνει βάζει λιβάνι και τα θυμιατίζει. Από ότι γνωρίζω σε πολλές περιοχές της Κρήτης ( Ρέθυμνο , Μεσσαρά κ.ά.) πρέπει το στάρι που θα χρησιμοποιηθεί για κόλλυβα να έχει διαβαστεί από παπά.
Κρητικά κόλλυβα

Εκτός από τα κόλλυβα, σε πολλά χωριά μοιράζουν το κολλυβόζουμο . Φτιάχνεται από το χυλό που μένει από το βρασμένο στάρι. Σε πολλά μέρη μάλιστα, αυτόν το χυλό τον δένουν με κορν φλάουρ (παλιότερα με αλεύρι) και φτιάχνουν μια πεντανόστιμη κρέμα.

Κρητικά κόλλυβα

Είναι απαραίτητο να περιέχουν κόκκινο και πράσινο χρώμα .Γι αυτό βάζουμε πάντα ρό(γ)δι και μαϊντανό ή δυόσμο. Ο νεκρός λέει «βλέπει» μόνο το κόκκινο και το πράσινο μου έλεγε κάποτε μια γειτόνισσα. Μάλιστα επειδή δεν είχε ρόδι , έκοψε δυο τρία φυλλαράκια από κατακόκκινο γαρύφαλλο και τα έβαλε στο στάρι.

Κρητικά κόλλυβα

Φρόντιζαν λοιπόν να έχουν σχεδόν όλο το χρόνο ρό(γ)δια. Τα έδεναν και τα κρεμούσαν σε σκοτεινό και δροσερό μέρος. Παρόλο που ξεραινόταν το φλούδι τους, μέσα τα σπόρια διατηρούνταν αρκετά καλά.

Κρητικά κόλλυβα

Τώρα υπάρχουν εισαγόμενα όλες τις εποχές. Επίσης απαραίτητη θεωρείται και η σταφίδα. Εκείνο όμως που κάνει τα κρητικά κόλλυβα να διαφέρουν από εκείνα της υπόλοιπης Ελλάδας, είναι το ρεβίθι. Ρεβίθι το λέμε και έτσι το ζητάμε, αλλά δεν πρόκειται για το ρεβίθι που μαγειρεύουμε.

Κρητικά κόλλυβα

Πρόκειται για ένα «αλεύρι» που προκύπτει από αλεσμένο κίτρινο στραγάλι (αυτό που λέμε αφράτο αλλά ανάλατο). Χρησιμοποιείται αντί του καβουρντισμένου αλευριού ή της φρυγανιάς που χρησιμοποιούν αλλού. Είναι σαφώς πιο εύγευστο και δένει περισσότερο με τα υπόλοιπα μυρωδικά των κολλύβων.

Κρητικά κόλλυβα

Οι ποσότητες που δίνω παρακάτω αφορούν μισό κιλό στάρι. Η μητέρα μου έφτιαξε ένα μεγάλο και βαθύ μπολ για την εκκλησία. Περίσσεψαν αρκετά για τις γειτόνισσες που δεν εκκλησιάστηκαν. Δηλαδή θα γέμιζαν άλλο ένα όμοιο αυτά που έμειναν.

 

Κρητικά κόλλυβα

Παρατηρήσεις

Παρατηρήσεις:

1)Δεν είχα την πρόθεση να είναι τόσο μεγάλο το post όταν ξεκίνησα να το γράφω. Παρόλο που περιέκοψα αρκετά το αρχικό μου κείμενο , είναι μεγάλο και αυτό που έμεινε. Εν τέλει όμως δεν ήθελα να παραλείψω τίποτε άλλο.

2)Το σχόλιο που έκανα στην ανάρτηση της Κικής για τα κόλλυβα, ήταν η αφορμή για να πάρω πολλά emails που μου ζητούσαν τη συνταγή για τα κρητικά κόλλυβα, για να τα φτιάξουν κάποιο από τα Ψυχοσάββατα που ακολουθούν. Δεν γινόταν να δημοσιεύσω νωρίτερα το post γιατί θα έπρεπε να έχω φωτογραφίες που τραβήχτηκαν βέβαια τις 2 τελευταίες μέρες.

3)Τα κόλλυβα έχουν αποτελέσει πολλές φορές αιτία τροφικής δηλητηρίασης και μάλιστα μαζικής. Αυτή οφείλεται στο βάκιλο των δημητριακών. Η ζέστη αλλά και ζάχαρη ευνοούν την ανάπτυξή του, γι αυτό τα κόλλυβα πρέπει να καταναλώνονται λίγο μετά την παρασκευή τους. Επίσης η ζάχαρη δεν πρέπει να έλθει σε επαφή με το στάρι μέχρι την ώρα της κατανάλωσης. Έτσι το ρεβίθι παίζει και το ρόλο του «μονωτικού» ανάμεσα στο στάρι και τη ζάχαρη. Εννοείται ότι τα σκεύη που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και τα υφάσματα που απλώνουμε το βρασμένο στάρι πρέπει να είναι σχολαστικά καθαρά.

4) Στοιχεία για το post πήρα από τα παρακάτω sites αλλά και από προσωπικές μνήμες και αφηγήσεις ηλικιωμένων γνωστών μου:

http://www.meganisitimes.gr/

http://www.worldlingo.com/

http://www.sarantakos.com/

Η  παρασκευή των κολλύβων έγινε από τη μάνα μου, που μου έδωσε βέβαια και τη συνταγή, με την παραγγελία όταν χρειαστεί να τα φτιάξω γι αυτήν και να μη τα παραγγέλνω σε επαγγελματίες. Εύχομαι αυτό να αργήσει πολύ πολύ πολύ….

 

Βρείτε μας: 

Facebook

Instagram

Youtube

Pinterest

 

Βαγγελιώ Κασσαπάκη

Η Βαγγελιώ, δημιουργός, υπεύθυνη για το βασικό περιεχόμενο και "ψυχή" του site, είναι μαθηματικός, πτυχιούχος της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ε.Α.Π. (Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό) με σεμινάρια και επιμορφώσεις στην "Κρητική Διατροφή" και καταρτισμένη στο πρόγραμμα "Γαστρονομικός Τουρισμός και Διεθνής Γαστρονομία" του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Μαγείρισσα με μεράκι και περιέργεια για τα παλιά και τα καινούρια εδέσματα, τα παλιά και τα καινούρια προϊόντα και υλικά που παράγει η Κρήτη αλλά και όλος ο κόσμος. Κυρίως και πάνω από όλα όπως λέει η ίδια, μητέρα και γιαγιά υπέροχων παιδιών και εγγονιών που ευτυχώς έχουν μάθει να εκτιμούν την καλή κουζίνα και τις σωστές πρώτες ύλες!

Σχετικές συνταγές

Διάφορες συνταγές

Μετάβαση στο περιεχόμενο